Maciej Janowski, Magdalena Micińska i Jerzy Jedlicki, Dzieje inteligencji Polskiej do roku 1918, (IHPAN i Neriton) Trójgłos o genezie i rozwoju inteligencji – jednego z ważniejszych segmentów struktur społecznych na ziemiach polskich od połowy XVIII w. do 1918 r. – dzięki imponującemu warsztatowi każdego z trzech Autorów – Macieja Janowskiego, Magdaleny Micińskiej i Jerzego Jedlickiego – dzięki jasnej i przekonującej konstrukcji każdego z tomów, jest znakomitą syntezą dotychczasowych dokonań naukowych. Nowe spojrzenia, wątki i wnioski. Klarowny, wartki język. (Juliusz Bardach)
Narracja historyczna o polskiej inteligencji urywa się formalnie na 1918 r., ale temat nie urywa się w tym miejscu. Tkanka inteligencji polskiej, z którą startowała II RP, uformowała się bowiem przed 1918 r. Jej promieniowanie sięgnęło także czasów PRL i spowodowało, że kultura polska, mimo próby narzucenia jej sowieckich wzorów, mimo wszystko kwitła i promieniowała własnym życiem. (Feliks Tych)
Timothy Snyder, Tajna wojna. Henryk Józewski i polsko-sowiecka rozgrywka o Ukrainę, (Znak)
„Tajna wojna” jest historią rywalizacji polsko-sowieckiej o rząd dusz na Ukrainie, rywalizacji, której Józewski był jednym z bohaterów. Jednocześnie jest pasjonującą historią gry wywiadów, szpiegowskich rozgrywek. Autor po mistrzowsku potrafi skupić uwagę czytelnika na szczególe, by następnie pokazać szersze tło, historyczny kontekst. (Marcin Zaremba)
Postać Henryka Józewskiego budziła zrozumiałe zainteresowanie badaczy już wcześniej. Praca Timothy’ego Snydera obejmuje jednak niemal nieznaną dotąd sferę działalności Józewskiego. Zaprezentowana została przez autora książki w sposób porywający, z pomocą profesjonalnego warsztatu, z wykorzystaniem bardzo wielu źródeł po raz pierwszy wprowadzonych do naukowego obiegu. I przy tym opisana z dystansem cudzoziemca, bez sentymentów czy resentymentów, często spotykanych, niestety, u polskich badaczy dwudziestowiecznych dziejów, zwłaszcza zaś relacji polsko-rosyjskich. (Juliusz Bardach)
Krzysztof Kosiński, Historia pijaństwa w czasach PRL, (IHPAN i Neriton)
Monografia tematu, który trudno jest monograficznie opanować, stąd i kłopoty autora ze zbudowaniem zwartej narracji. Ale jestem pełen podziwu dla siły penetracyjnej Krzysztofa Kosińskiego, jego oczytania, dla odwagi, jak i w ogóle pomysłu na książkę. (Wiesław Władyka)
Autor stara się połączyć różne punkty widzenia: historyczny, antropologiczny, ekonomiczny, socjologii władzy i polityki, socjologii rodziny. Miał odwagę podjęcia tematu tak wielowątkowego, bez którego historii Polaków „nie razbieriosz”. Źródłowe bogactwo tej pracy budzi zazdrość. (Marcin Zaremba)
Grzegorz Hryciuk, Małgorzata Ruchniewicz, Bożena Szaynok, Andrzej Żbikowski, Witold Sienkiewicz, Wysiedlenia, wypędzenia i ucieczki 1939–1959, (Demart) Migracje przymusowe lat czterdziestych XX w. stały się w ostatnich latach jednym z ważniejszych tematów polskich, polsko-niemieckich i do pewnego stopnia polsko-ukraińskich debat historycznych. Spory wokół „wypędzeń” zajmują przede wszystkim polityków i publicystów. Głos historyków i wyniki badań nie odgrywają niemal żadnej roli... Wielką zaletą atlasu jest jego zakres geograficzny i chronologiczny. Dyskusje publicystyczne i polityczne często rażą brakiem kontekstu: na ogół mówi się tylko o krzywdzie jednej grupy etnicznej, narodu, ewentualnie o stosowaniu przemocy najpierw przez jednych, w następstwie – przez dotychczasowe ofiary. Autorzy zdecydowali się na objęcie całości ziem zarówno II RP jak i „Polski Ludowej”, tworząc w ten sposób – zamiast narracji bilateralnej – kompleksowy obraz przymusowych migracji czterech narodów... (Włodzimierz Borodziej)
Autorzy włożyli ogrom pracy w przedstawienie kartograficzne i opis jednego z najważniejszych problemów II wojny światowej i jej następstw. Jest to połączenie pracy popularnonaukowej, wykorzystującej publikowane już wyniki badań z własnymi uzupełniającymi badaniami naukowymi. (Jerzy Holzer)
Debiuty
Marci Shore, Kawior i popiół. Życie i śmierć pokolenia oczarowanych i rozczarowanych marksizmem, (Świat Książki)
Na książkę o wyborach polskich intelektualistów z grupy Skamander czekałem od lat. Jednostronność, spłycenie ludzkich motywacji, prokuratorski ton tekstów Jacka Trznadla czy Bohdana Urbankowskiego były trudne do zniesienia. Książkę Marci Shore uważam za pasjonującą. Świetnie napisana, sprawnie skonstruowana, wielowątkowa, jednocześnie głęboka i nieoceniająca, niestawiająca swoich bohaterów pod ścianą oskarżeń, lecz starająca się ich zrozumieć. Prawdziwa historia rozumiejąca. (Marcin Zaremba)
Grzegorz Kołacz, Czasami trudno się bronić. Uwarunkowania postaw Żydów podczas okupacji hitlerowskiej w Polsce, (WAiP)
Autor obala pewne mity dotyczące postaw ludności żydowskiej w obliczu Holocaustu: jej rzekomej bierności wobec zgotowanego im przez Hitlera losu („szli jak barany na rzeź”). Jest to mit sfabrykowany nie tylko po to, by ukazać – w duchu tradycji endeckiej – w złym świetle Żydów, ale i stworzyć alibi dla tych, którzy obojętnie odnosili się do losu swoich mordowanych żydowskich współobywateli i nie kwapili się do okazania im pomocy. (Feliks Tych)
W dziale źródeł
Hołodomor 1932–1933. Wielki Głód na Ukrainie w dokumentach polskiej dyplomacji i wywiadu Wybór i opracowanie Jan Jacek Bruski (PISM) Wielki głód na Ukrainie wywołany polityką ZSRR w pierwszej połowie lat trzydziestych XX w. doczekał się już wielu studiów historycznych, przede wszystkim na podstawie źródeł z archiwów rosyjskich i ukraińskich oraz wspomnień i relacji. Książka dotyczy zarówno dziejów Ukrainy, jak i historii Polski, gdyż przedstawia efekty działalności polskiej dyplomacji i wywiadu, dotyczące tragedii społeczeństwa ukraińskiego. (Jerzy Tomaszewski)
Protokoły posiedzeń Rady Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej Opracowanie Wojciech Rojek (PAU)
Jest to ostatni tom wielotomowego fundamentalnego wydawnictwa, podstawowego źródła do dziejów polskiej emigracji politycznej lat II wojny światowej, ale też ważne źródło do dziejów okupowanej Polski czy sprawy polskiej na arenie międzynarodowej. (Jerzy Holzer)
Oczywiście nominacja do tej nagrody dotyczy całości tej serii wydawniczej. Jest to m.in. ważne źródło: – dla poznania tego, co było alternatywą dla Polski jako części tzw. Bloku Wschodniego; – dla niełatwych stosunków między Rządem Londyńskim a aliantami; – dla postrzegania końca II RP i oddania aliantów Polski sowieckiej strefie wpływów. (Feliks Tych)
Joanna Wiszniewicz, Życie przecięte. Opowieści pokolenia Marca, (Wyd. Czarne)
Dramatyzm wydarzeń marcowych widzianych poprzez jednostkowe losy – także późniejsze – nabiera tu szczególnej wyrazistości. Pozwalają dużo lepiej zrozumieć doświadczenia tego pokolenia, w części pozostającego w Polsce, w znacznej liczbie skazanego na emigrację. (Juliusz Bardach)
Zafiksowani na Moczarze i Gomułce traciliśmy z pola widzenia indywidualne losy polskich Żydów, którym Marzec ‘68 przeorał życie. A przecież historia to nie tylko i nie przede wszystkim walka na szczytach władzy, takie czy inne kampanie, ale opowieść o ludziach. Najpierw Joanna Wiszniewicz przeprowadziła ze swoimi bohaterami wielogodzinne rozmowy, później ich historie opowiedziała w sposób niesłychanie wciągający. Pokazała skomplikowane przemiany losów, tożsamości, różnorakie uwikłania. Autorka niedawno zmarła. Tytuł okazał się podwójnie prawdziwy. (Marcin Zaremba)
W dziale pamiętników i wspomnień
Maria Sapieżyna, Moje życie, mój czas. Wspomnienia, (Wyd. Literackie)
Ważny dokument do dziejów polskiej arystokracji i – szerzej – inteligencji w XX w. Doświadczona przez rewolucję październikową Autorka potem przeżywała odbudowę państwa polskiego, by w II Rzeczpospolitej wieść barwne życie młodej arystokratki . Ten czas przedstawiła nader interesująco, dając świadectwo m.in. obowiązującym kanonom życia tej sfery. Po ucieczce z dziećmi z Polski po wybuchu II wojny, została agentką Resistance, co skutkowało jej paroletnim pobytem w więzieniach włoskich i niemieckich. Po wojnie osiadła w Londynie, by do Polski wrócić w 1992 r. Potrafiła odtworzyć klimat polskiej emigracji, proces dostosowywania się jej do nowych warunków życia, uwikłania towarzyskie i spory. Dobrze się stało, że Autorka otworzyła – jak sama pisała – niektóre szufladki swej pamięci i z talentem potrafiła opisać ich zawartość. (Juliusz Bardach)
Stanisław Kulon, Z ziemi polskiej do Polski, (PIW)
Wspomnienia z trzech bardzo różnych etapów życia: przedwojennej wsi wschodniogalicyjskiej, polskich losów na wygnaniu w Związku Radzieckim i powojennej kariery artystycznej osoby zdawałoby się skazanej na marginalizację. (Jerzy Holzer)
Wspomnienia Stanisława Kulona mają dwie główne warstwy poznawcze: a) nadzwyczaj ważną i dotyczącą także losów dziesiątków tysięcy innych Polaków, dramatycznych wątków czasu II wojny światowej (deportacja rodziny Kulonów na Sybir i utrata – w wyniku nieludzkich warunków – większości rodziny Autora); b) powojennego losu Autora, które pokazują, często ogłupianemu, przez niektóre współczesne nam prezentacje powojennej historii Polski, czytelnikowi, że czasy PRL nie były jednak – przy wszystkich swych ciemnych stronach – rodzajem czarnej dziury, lecz także czasem promocji społecznej milionów ludzi. (Feliks Tych)
Anna Kowalska, Dzienniki 1927–1969, (ISKRY)
Ważki dokument dla poznania dziejów polskiej literatury. Losy Anny Kowalskiej, odnotowywane w bieżących zapiskach, z ich specyfiką i odrębnością, wpisują się w doświadczenia całego środowiska pisarzy, niekiedy także całej inteligencji polskiej. Zapiski te nabierają jeszcze większego znaczenia w kontekście znanych już dzienników jej przyjaciółki Marii Dąbrowskiej. Czytane równolegle pozwalają na weryfikację wielu opinii i wniosków, utrwalonych – w literaturze przedmiotu czy w świadomości czytelników – siłą autorytetu M. Dąbrowskiej i pierwszeństwa jej publikacji. (Juliusz Bardach)
Ogromny zasób informacji, dotyczących nie tylko kultury, ale też problemów życia codziennego, a zwłaszcza w czasach PRL także problemów politycznych – z ważnej pozycji nieuczestniczącego obserwatora. (Jerzy Holzer)